Kryteria oceny: wlasna decyzja, czy manipulacja? Sterowanie umyslem (albo wymuszajaca perswazja) nie polegaja na tym, by przekonywac kogos do zmiany pogladow, ale na wymuszaniu ustepstwa ze swoich pogladow, tak by nie bylo widac, ze to jest wymuszone. Nie prowadzi do stabilnej, SAMODZIELNIE WYBRANEJ zmiany pogladow. Raczej wymuszone ustepstwa powoduja wymog ich racjonalizacji, i to prowadzi do trwalego przeksztalcenia myslenia. Proces ten przebiega DYNAMICZNIE - przez to, ze nie daje sie czasu na stabilizacje. Ofiary takiego sterowania nie maja sladow fizycznej przemocy, maja przekonywujace racjonalizacje radykalnych zmian w postepowaniu, i przekonywujaca szczerosc, i zmienily sie tak stopniowo, ze nie sprzeciwily sie temu, bo nawet nie byly swiadome tych zmian. Podstawowym kryterium na rozpoznanie, czy i na ile decyzja, by cos zmienic, byla wlasna, czy wynikiem sterowania umyslem, sa pytania: - okreslic czy dana osoba miala dosc wiedzy, i zdolnosci do kierowania soba wedlug swojej woli (volitional capacity = zdolnosci woli), by podjac decyzje o zmianie swoich idei lub wierzen? - okreslic czy w rzeczywistosci dana osoba przyjela, zatwierdzila, lub odrzucila dane idee lub wierzenia "wedlug siebie" (on his own - rozumiem to jako "wedlug swoich wlasnych dazen")? i jesli odpowiedz na nie nie jest twierdzaca, to oceniajac to, co zaszlo, nie nalezy badac wartosci idei czy wierzen, lecz wylacznie sposob, w jaki dokonywaly sie zmiany, czym byly sterowane. Celem sterowania umyslem jest zmiana myslenia i zachowan osoby, ktorej umyslem sie steruje. Jest to zmiana wieksza od tej, ktora mozna wymusic przez uzycie fizycznej przemocy, ktora moze zmusic do zachowan takich, jakich sobie zyczy ten, kto jej uzywa, ale nie zmienia wewnetrznej postawy w tym samym kierunku - przeciwnie, raczej ksztaltuje postawe, ktora sprzeciwia sie temu przymusowi. Sterowanie umyslem przez wymuszajaca perswazje zmienia rowniez postawe w tym samym kierunku, w ktorym zmienia zachowania. Sterowanie umyslem jest dokonywane w taki sposob, ze osoba nie jest tego swiadoma - odnosi wrazenie, ze ona z wlasnej checi podejmuje swoje decyzje, lub ich nie widzi. Moze by do pytan powyzej dodac: - czy dana osoba byla swiadoma zmian, jakie sie w niej dokonywaly? - czy zmiany byly zgodne z kierunkiem jej wlasnych dazen? Do rozroznienia wymuszajacej perswazji od zwyklego, "pokojowego" przekonywania, pomocne jest pytanie: czy wplyw byl wywierany ciagle, tak by nie dac czasu na wlasne przemyslenia, wolne od niego? Plomienne kazanie o piekle i potepieniu, pobudzajace poczucie winy, i trwajace nawet pol dnia, jeszcze nie jest wymuszajaca perswazja. (wedlug "Psychological Coercion Overview" - FactNet) Do badania manipulacji dokonywanej w sektach pomocne sa modele: Liftona, Singer i Hassana, opisujace sposob tej manipulacji.