Sesje naukowe w Polsce
z okazji pięćdziesiątej rocznicy powstania
Europejskiej Organizacji Badań Jądrowych CERN w Genewie

We wrześniu 2004 r. mija 50. rocznica powstania Europejskiej Organizacji Badań Jądrowych CERN w Genewie. W związku z tym w CERN-ie i w wielu europejskich laboratoriach i uniwersytetach, również w Polsce, odbywają się liczne imprezy naukowe. Rozmach, z jakim obchodzona jest w Europie 50. rocznica powstania CERN-u, wiąże się z wyjątkowością tego ośrodka badawczego. Od chwili swego powstania CERN pozostaje największym laboratorium fizycznym w świecie i rolę tę będzie z całą pewnością nadal odgrywał przez najbliższe kilkanaście lat. Odkrycia dokonane w CERN-ie odegrały zasadniczą rolę w powstaniu teorii oddziaływań słabych, elektromagnetycznych i silnych, zwanej Modelem Standardowym, i ostatecznym sprawdzeniu jej poprawności. Tym samym zamknięty został istotny rozdział w poznaniu struktury materii, zapoczątkowany odkryciem oddziaływań słabych i silnych na przełomie XIX i XX wieku. Od kilku lat w CERN-ie budowany jest nowy akcelerator LHC, który pozwoli na poznanie jeszcze bardziej podstawowych praw przewidywanych teoretycznie i najprawdopodobniej rządzących oddziaływaniami elementarnymi.
Wyjątkowość CERN-u to jednak nie tylko liczba i znaczenie odkryć dokonanych na kolejnych zbudowanych w CERN-ie akceleratorach. Polega ona w równym stopniu na specyfice organizacji badań i związanej z nią roli, jaką CERN odegrał i nadal odgrywa w rozwoju badań naukowych, zarówno doświadczalnych jak i teoretycznych, w poszczególnych krajach współpracujących z CERN-em. CERN dostarcza narzędzi do badań doświadczalnych, zbyt kosztownych dla każdego kraju oddzielnie, zaś jego sekcja teoretyczna to miejsce stymulujące badania teoretyczne. Jednak ogromna część wyników związanycyh z CERN-em to efekt badań prowadzonych w wielu ośrodkach europejskich przez fizyków współpracujących z CERN-em, ale pracujących w narodowych laboratoriach i uniwersytetach. CERN-owska formuła ośrodka międzynarodowego, którego działalność oparta jest na badaniach prowadzonych w wielu krajach i który promuje rozwój silnych ośrodków narodowych, zachowujących swoją tożsamość i tożsamość swoich osiągnięć, okazała się niezwykle trafna.
Współpraca z CERN-em polskich fizyków miała istotne znaczenie dla powstania w kilku ośrodkach, przede wszystkim w Warszawie i Krakowie, silnych szkół naukowych w doświadczalnej i teoretycznej fizyce oddziaływań elementarnych. W ciągu ostatnich kilku dekad polscy fizycy wnieśli bardzo ważny i szeroko doceniany wkład do zrozumienia oddziaływań silnych, a od kilkunastu lat są w czołówce światowych badań nad głębszym od Modelu Standardowego poznaniem materii, będącym wyzwaniem dla budowanego obecnie w CERN-ie akceleratora LHC.

Sesja naukowa w Warszawie: Pięćdziesiąta rocznica powstania Europejskiej Organizacji Badań Jądrowych CERN w Genewie

Program sesji naukowej w Warszawie, zorganizowanej 24 września 2004 r. przez Uniwersytet Warszawski i Towarzystwo Naukowe Warszawskie w Sali Lustrzanej Pałacu Staszica, obejmował, po krótkim wprowadzeniu przedstawionym przez Jana Królikowskiego, cztery wykłady wygłoszone przez zaproszonych gości: Christophera Llewellyna Smitha, Johna Ellisa, Joëla Feltesse'a i Pierre'a Binetruy.
Prof. Jan Królikowski, kierujący warszawską grupą doświadczalną przygotowującą duży eksperyment CMS przy akceleratorze LHC, przedstawił krótko historię CERN-u i jego znaczenie dla fizyki w Polsce.
Prof. Christopher Llewellyn Smith, dyrektor generalny CERN-u w latach 1994 - 1998, czyli w okresie, gdy zatwierdzono projekt budowy LHC, omówił rolę badań podstawowych w rozwoju cywilizacyjnym i ich relacji do badań stosowanych. Wykład zawierał interesujące refleksje historyczne przypominające, że dyskusja o znaczeniu badań podstawowych toczy się nieprzerwanie od czasów starożytnej Grecji. Prof. Ch. Llewellyn Smith przekonująco uzasadniał tezę, że u podstaw wielkich osiągnięć w badaniach stosowanych leżały najczęściej wielkie odkrycia w badaniach podstawowych i, co więcej, odkrywcy nie byli w stanie przewidzieć znaczenia swoich odkryć dla postępu technicznego (zainteresowanych odsyłamy do artykułu opublikowanego w WWW).
Prof. John Ellis, szef sekcji teoretycznej w CERN-ie w latach 1989 - 1993, przypomniał historię odkryć w CERN-ie, które doprowadziły do ostatecznego uznania Modelu Standardowego za teorię oddziaływań słabych, elektromagnetycznych i silnych. Część swojego wystąpienia poświęcił także programowi poszukiwań jeszcze głębszej teorii i jej znaczenia dla zrozumienia zagadek kosmologicznych, które pojawiły się wraz z ogromnym postępem eksperymentalnym w badaniach Wszechświata. Prof. J. Ellis dokonał również przeglądu wielu technologii, jakie powstały przy okazji badań prowadzonych w CERN-ie: od WWW do specjalistycznych terapii medycznych.
Prof. Joël Feltesse, fizyk eksperymentator z Saclay i przewodniczący Komitetu Polityki Naukowej CERN-u, omówił program eksperymentalny CERN-u poświęcony badaniom struktury materii i odziaływań elementarnych, nie tylko w kontekście LHC.
Na zakończenie prof. Pierre Binetruy, obecnie dyrektor Instytutu Astrocząstek i Kosmologii w Paryżu, szeroko przedyskutował wątek astrofizyczny i kosmologiczny. Rola praw rządzących oddziaływaniami elementarnymi w zrozumieniu wczesnej historii Wszechświata i kosmos jako laboratorium fizyczne do odkrywania tych praw są obecnie wiodącymi problemami badawczymi zarówno dla fizyków cząstek elementarnych jak i dla kosmologów.

Materiały z wykładów na sesji naukowej w Warszawie:
1. Prof. Jan Królikowski (Uniwersytet Warszawski) - Wprowadzenie o CERN-ie
(slajdy, nagranie)
2. Prof. Christopher Llewellyn Smith (UK Atomic Energy Authority, Culham)- Scientific research - Who benefits? Who should pay?
(slajdy, nagranie cz. I, nagranie cz. II)
3. Prof. John Ellis (CERN TH, Geneva) - CERN's impact on Particle Physics, Cosmology, Science and Society
(slajdy, nagranie cz. I, nagranie cz. II)
4. Prof. Joël Feltesse (DAPNIA, Comissariat d'Energie Atomique, Saclay) - Present and future scientific programme at CERN
(slajdy, nagranie cz. I nagranie cz. II)
5. Prof. Pierre Binetruy (Institut d'Astroparticule et Cosmologie, Paris 7) - Particles in the Universe
(slajdy, nagranie cz. I, nagranie cz. II)
(Nagrania wideo zostały dokonane przez Akademicką Telewizję Naukową, dostęp do nich wymaga programu RealPlayer lub podobnego).

Sesja w Warszawie była interesującym przyczynkiem do polskich obchodów 50. rocznicy powstania CERN-u, ośrodka będącego wspaniałym przykładem owocnej współpracy międzynarodowej i mającego ogromne znaczenie dla fizyki polskiej i europejskiej.

Inne imprezy rocznicowe w Polsce:

- 15 października 2004: wideokonferencja prasowa Kraków-Warszawa-CERN

- 23 października 2004: uroczysta sesja naukowo-historyczna CERN - mała Europa w Krakowie w Wielkiej Auli Akademii Umiejętności (organizatorzy: Polska Akademia Umiejętności, Instytut Fizyki Jądrowej PAN, Uniwersytet Jagielloński, Akademia Górniczo-Hutnicza):
1. Dr Horst Wenninger (CERN, Univ. Bologna)- CERN as a physics laboratory
2. Prof. Jan Królikowski (Warsaw University) - Scientific achievements of CERN
3. Prof. Jos Engelen (CERN, NIKHEF Amsterdam) - Future plans of CERN
4. Prof. Ryszard Sosnowski (IPJ Warszawa) - Polska w CERN

Zob. też:

  1. Jan Królikowski, Pół wieku Europejskiej Organizacji Badań Jądrowych CERN w Genewie (Fizyka w Szkole, nry 3 i 4/maj-październik 2004)
  2. Piotr Zalewski, Złoty jubileusz CERN-u (Delta, nr 8/sierpień 2004)
  3. Ryszard Sosnowski, Andrzej Kajetan Wróblewski, Sześćset hektarów dla mikroświata (Świat Nauki, nr 9/wrzesień 2004)
  4. Jan Paweł Nassalski, Jeden dzień w fabryce wiedzy (Polityka, nr 41/9 października 2004)
  5. 50 lat Europejskiej Organizacji Badań Jądrowych CERN (dodatek do Rzeczypospolitej, 19 października 2004)
  6. Praca zbiorowa, Polska w Europejskiej Organizacji Badań Jądrowych CERN (Polska Akademia Umiejętności, Kraków 2004)
  7. CERN: 50 years ...( Physics World, September 2004)
  8. To celebrate the 50th anniversary of CERN... (CERN Courier, March - December 2004)
  9. CERN - the second 25 years(Physics Reports 403-404, December 2004)